علل تورم در ایران و راه های مهار آن

نوید صبح – یادداشت دکتر حافظ حاجی کریم جباری – دیپلمات ارشد و سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در کشور سوئیس

بدیهی است که برای درمان هر دردی، باید ابتدا بیماری مربوطه را تشخیص داد. علل بیماری تورم در ایران را همه صاحب نظران می دانند و راه حل های علمی و استاندارد آن را نیز می شناسند. این نوشته، فقط نظر افکندن به موضوع از زاویه ای دیگر است، وگرنه حرف جدیدی برای گفتن ندارد. تمرکز اصلی ما در اینجا بر هزینه های دولت است.

همگان می دانند که تورم در ایران از دو علت داخلی و خارجی ناشی می شود:

علت خارجی:

حقیقت این است که تا تحریم ها برقرار است، مشکل تورم در ایران به طور کامل رفع نخواهد شد. روشن است که تحریم ها چگونه بر اقتصاد و تورم اثرگذار است. تحریم باعث می شود تا درآمدهای نفتی کشور به صورت عادی و از طریق بانکی وارد کشور نشود و عملیات بانکی و صرافی تا سطح قابل ملاحظه ای گران تر شود. اینها هزینه های تجارت نفتی و غیرنفتی را دائما افزایش می دهد.

وام و سرمایه گذاری خارجی به عنوان دو منبع واردات ارز و درآمد، تقریبا صفر است و مقدار اندک حاضر، اصلا تناسبی با ظرفیت های اقتصاد ایران ندارد. بنابراین عدم عرضه ی کافی ارز موجب بالا رفتن قیمت آن می شود.

تورم و بی ثباتی قیمت ها و عدم تناسب سود بانکی با سود واقعی در بازار، موجب روی آوردن مردم به خرید ارز و طلا می شود و بعلاوه، بانک ها نیز به مانند زالو، بیشتر و بیشتر در لجنزار بورس بازی غوطه می خورند. اینها دائما تقاضای ارز را بزرگ تر از عرضه می کند. پس تا به مدار اقتصاد جهانی بازنگردیم و امور اقتصادی خارجی حالت عادی پیدا نکند، محال است سیاست ها و برنامه های داخلی، تمام مشکلات را حل کند. گرچه اگر با ضعف مدیریت و عدم برنامه ریزی داخلی همراه شود، باعث تشدید مشکلات می شود.

علت داخلی:

تورم علل گوناگونی دارد. اما همگان قبول دارند مادامی که هزینه های دولت نسبت به درآمدهای آن روبه افزایش باشد، تورم باقی است. در واقع میان هزینه های دولت و تورم رابطه ی مستقیم وجود دارد.

به خاطر داریم که چند سال پیش چند کشور اروپایی و در راس آنها یونان، دچار بحران شدید اقتصادی شدند. اسپانیا، پرتغال، لهستان، رومانی و ایتالیا هر کدام به درجات مختلفی با این چالش روبرو شدند. چطور شد که با گذشت هشت سال نه تنها یونان به این مشکل فائق آمد، بلکه کمتر از یک ماه پیش به عنوان الگویی موفق به جهان معرفی شد؟

در جریان بحران مذکور، احتمال خارج شدن یونان و لهستان و چند کشور دیگر از اتحادیه ی اروپا مطرح شد. آنگلا مرکل با یکصد میلیارد دلار به کمک این کشورها آمد تا وحدت اتحادیه اروپا را که همزمان با برگزیت تهدید می شد، حفظ کند. اما مرکل شروطی را برای کشورهای دریافت کننده ی کمک قرار داد که در راس آنها کاهش هزینه های دولت بود. حالا دولت این کشورها مجبور بودند که کوچک تر و کوچک تر شوند و حتی برخی خدمات اجتماعی را حذف کنند. معنای واقعی جراحی در اقتصاد، دقیقا همین است: متناسب کردن هزینه های دولت با درآمدهای واقعی کشور. این کشورها علاوه بر تلاش برای کاهش هزینه ها، اقدامات دیگری برای جذب سرمایه خارجی انجام دادند که از حوصله ی این بحث خارج است. این الزامات تحمیلی توسط مرکل موجب ماه ها اعتراض و تظاهرات در این کشورها شد. مردم پوستر مرکل را به شکل خوناشام و هیتلر حمل می کردند. این دقیقا همان سیاستی بود که مرکل در خود آلمان اعمال کرده بود و آلمان را از بحران اقتصادی اروپا در دهه ی ۲۰۱۰ میلادی نجات داده و در وافع پیشگیری کرده بود. البته ناگفته پیداست که کشورهای بحران زده ی فوق الذکر، مشکل روابط خارجی نداشتند و در مدار نظم جهانی می چرخیدند.

با این مفروضات و تجربیات جهانی، به وضعیت ایران بازمی گردیم. اکنون موضوع خیلی روشن است. در حالی که هزینه های دولت هر سال تا پنجاه درصد افزایش می یابد، هرگز نمی توان تورم را مهار کرد. این که چرا هزینه های دولت دائما در حال افزایش است، به نظر نگارنده، بیش از آن که علت اقتصادی داشته باشد، علت سیاسی-اجتماعی دارد که از ذکر آنها خودداری میکنم زیرا بر همگان روشن است.

از نظر اقتصادی، همه می دانند که افزایش هزینه های دولت، قطعا اشتباه است. در اقتصادهای مولد گفته می شود که افزایش هزینه های دولت ممکن است موجب افزایش مصرف داخلی و در نتیجه افزایش تولید شود. اما باید در نظر داشت که اولا افزایش هزینه باید متناسب با افزایش درآمد باشد و ثانیا افزایش هزینه در اقتصادی مولد و دارای رشد مناسب، قابل تصور است، نه در اقتصادی که دچار رکود تورمی است.