وصول مطالبات وام ایران از بانک مرکزی مصر و تاسیس شرکت هواپیمایی ماهان

رسانه نوید صبح – مهدی نواب، معاون سابق وزارت امور اقتصادی و دارایی

یکی از گزینه هایی که در نامه رئیس جمهور از آن نام برده بودم و مشتری خرید مطالبات ایران از بانک مرکزی مصر بود، شرکت کاتوآروماتیک بود. ابراهیم کامل مدیر عامل این ،شرکت همزمان با مذاکره با من با استانداری کرمان نیز در حال مذاکره بود او به استانداری کرمان پیشنهاد کرده بود که می تواند بهای چهار فروند هواپیمای روسی ساخت سال ۱۹۹۲ شامل دو فروند ایلیوشین با ظرفیت هر یک ۵۰ تن بار و دو فروند توپولوف” با ظرفیت هر یک ۱۶۴ مسافر را که مؤسسه خیریه مولى الموحدین قصد خرید آنها را دارد – از محل مطالبات ایران از مصر مستهلک کند مشروط به آنکه راجع به نرخ تنزیل مطالبات، فیمابین آنها توافق حاصل شود.

در ملاقات و مذاکراتی که ابراهیم کامل با من داشت دریافتم که او در پیشنهاد خود مقررات موافقتنامه کلوپ پاریس را در سر می پروراند و به همین خاطر به او گفتم که بهتر است نه وقت خودش و نه وقت ما را تلف کند. زیرا اگر بنایه حذف بهره و تنزیل ۵۰ درصدی وام باشد، یقیناً بانکهایی که مراجعه کرده اند در اولویت خواهند بود.

قیمت چهار فروند هواپیمای مزبور ۹۶ میلیون دلار تعیین شده بود من داشتم که این مبلغ را از محل ۵۰ میلیون دلار ماندۀ اصل وام ۱۲۰ میلیون دلاری به اضافه ۱۳٫۲ میلیون دلار بهره متعلق به آن به اضافه بخشی از بهره های متعلق به وام ۲۰۰ میلیون دلاری تأمین کنم، بنابراین ضروری بود با ابراهیم کامل راجع به نرخ تنزیل، احتساب بهره وام اول و بخشی از بهره متعلق به وام دوم توافق حاصل شود. چندین بار ابراهیم کامل برای مذاکره با من به تهران آمد؛ مذاکرات سخت و فشرده ای در مورد نرخ تنزیل و احتساب بهره های متعلقه به عنوان بخشی از مطالبات ایران داشتیم در مورد بهره وامها او به اظهار نظر شورای نگهبان استناد می کرد و من تلاش می کردم که سه چهار درصد نرخ بهره مندرج در موافقتنامه های وام ها را به عنوان کارمزد جا بیاندازم

در مذاکره با ابراهیم کامل احساس کردم که او برای اخذ مجوزهای لازم در مصر بسیار تلاش کرده و احتمالاً بعضی از مقامات مصری نیز در این معامله دخیل هستند و شکست مذاکرات هم حیثیت او را مخدوش خواهد کرد و هم آنهایی که در این معامله دخیل هستند، منفعت خود را از دست خواهند داد. بنابراین با توجه به این استنباط که طی چند دور مذاکره با کامل به دست آمده بود من بر مواضع خود پافشاری می کردم.

خوشبختانه تصورم درست بود و او با نرخ تنزیل ۱۰ درصد و احتساب ۱۳٫۲ میلیون دلار بهره متعلق به وام ۱۲۰ میلیون دلاری موافقت کرد و قرار شد که برای استفاده از بهره های وام ۲۰۰ میلیون دلاری نیز با مقامات بانک مرکزی مصر مذاکره کند.

مذاکره و توافق با ابراهیم کامل تنها مشکل من نبود بلکه مشکلات داخلی هم داشتیم؛ مثلا مهندس حسین مرعشی استاندار وقت کرمان تلاش می کرد که مؤسسه خیریه مولى الموحدین، سهامدار انحصاری شرکت حمل و نقل هوایی در شرف تأسیس باشد همان شرکتی که بعدتر ماهان ایر نام گرفت. در زمان استانداری مهندس مرعشی، کارهای بزرگ عمرانی بسیاری در استان کرمان انجام گرفت ولی مدیریت یک شرکت هواپیمایی، نیاز به تخصص خاص خود داشت؛ به همین لحاظ مرحوم دکتر محسن نوربخش وزیر وقت امور اقتصادی و دارایی هم نگران بود و نهایتاً قرار شد برای رفع نگرانی مرحوم نوربخش یک جلسه هماهنگی با حضور مهندس مرعشی و مهندس حسن شفتی مدیر عامل شرکت هواپیمایی ایران ایر در محل دفتر مرحوم نور بخش برگزار کنیم، بنابراین من باید سه موضوع زیر را هم زمان پیگیری می کردم.

اول، ایجاد هماهنگی میان استانداری کرمان و شرکت ایران ایر برای انتقال تکنولوژی حمل ونقل هوایی به شرکت ماهان و تعیین قیمت هواپیماها

دوم، پیگیری صدور تصویبنامه هیئت وزیران برای انتقال بخشی از مطالبات دولت ایران به مؤسسه خیریه مولى الموحدین جهت خرید چهار فروند هواپیما از شرکت مصری کاتو آروماتیک و

سوم، ادامه مذاکره با ابراهیم کامل و فراهم آوردن امکان استفاده از بخشی از بهره های وام ۲۰۰ میلیون دلاری جهت تأمین بخشی از قیمت هواپیماها مهندس شفتی معتقد بود که اصولاً تأسیس شرکت ماهان ایر نادرست است و یک مؤسسه خیریه توانایی اداره یک شرکت هواپیمایی را ندارد. به او پیشنهاد شد که ایران ایر نیز در شرکت ماهان ایر سهامدار شود ولی او نپذیرفت زیرا شأن ایران ایر را اجل از مشارکت در شرکت ماهان ایر تلقی می کرد نهایتاً او پذیرفت که به شرکت ایران ایرتور توصیه نماید که در شرکت ماهان ایر مشارکت کند به شرکت کاتوآروماتیک نیز پیشنهاد شده بود که در شرکت ماهان مشارکت سهمی داشته باشد. و بدین ترتیب مذاکرات و تلاشها در چند جبهه جریان یافت از یک سو با شرکت کاتوآروماتیک راجع به میزان مشارکت آن شرکت در شرکت ماهان ایر و قیمت هواپیماها مذاکره می شد و از سوی دیگر تلاش م یشد بین استانداری کرمان ایران ایر، ایران ایرتور و سازمان هواپیمایی کشوری در خصوص قیمت هواپیماها امکانات تعمیر و نگهداری هواپیماهای روسی در ایران تأمین ایمنی آنها و میزان مشارکت ایران ایر یا ایران ایرتور در شرکت در حال تأسیس ماهان ایر، تفاهم و توافق لازم به وجود آید.

خوشبختانه تلاشها در همه زمینه ها خوب پیش می رفت و ضروری بود مراتب به رئیس جمهور و هیئت وزیران گزارش شود با توجه به اینکه شرکت کاتو آروماتیک نرخ تنزیل ۱۰ درصد را پذیرفته بود مرحوم هاشمی رفسنجانی از بین گزینه های مختلف که به ایشان منعکس شده بود گزینه وصول بخشی از مطالبات ایران از بانک مرکزی مصر از طریق دریافت چهار فروند هواپیما را پذیرفتند. بر این اساس پیش نویس تصویبنامه هیئت وزیران تهیه و به همراه گزارش توجیهی در تاریخ ۱۳۷۱٫۱۲٫۱۷ برای رئیس جمهور ارسال شد از مرحوم نوربخش هم خواستم که موضوع را پیگیری کند.

هیئت وزیران در تاریخ ۱۳۷۱٫۱۲٫۲۳ با خرید دو فروند هواپیمای ایلیوشین و دو فروند هواپیمای توپولوف توسط استانداری کرمان از شرکت کاتو آروماتیک مصر و از محل مطالبات ایران از بانک مرکزی مصر موافقت کرد و به شرکت کاتو آروماتیک اجازه داد که حداقل ۱۰ درصد در شرکت ماهان ایر مشارکت سرمایه ای داشته باشد. در این تصویبنامه همچنین به شرکت ایران ایرتور اجازه داده شد که جزو سهامداران شرکت ماهان ایر باشد پیوست شماره ۹۸ بعد از صدور تصویبنامه هیئت وزیران نیز بحث میان مهندس مرعشی و مهندس شفتی همچنان ادامه داش.ت

ما یعنی مرحوم نوربخش مهندس مرعشی مهندس شفتی و من برای چندمین بار در روز دوم اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۲ در دفتر مرحوم نوربخش جلسه داشتیم دستور جلسه ایجاد تفاهم بین مرعشی و شفتی در خصوص همکاری هایشان در شرکت ماهان ایر بود شفتی اظهار می کرد که کار هواپیمایی باید در دست اهلش باشد و یک مؤسسه خیریه و استانداری کرمان صلاحیت لازم را برای فعالیت هوایی ندارند مرعشی می گفت: حضور ایران ایر به عنوان سهامدار سبب خواهد شد که ماهان ایر نیز به همان ناتوانی ای دچار گردد که ایران ایر با آن دست به گریبان است.

از بحث و مجادله زیاد بالاخره طرفین پذیرفتند که مشترکاً فعالیت نمایند هر چند ایران ایر مدعی مدیریت مطلق شرکت بود و مرعشی به هیچ وجه زیر بار نمی رفت در پایان با وساطت مرحوم نوربخش تفاهم شد که اولاً ایران ایر، فارغ از میزان سهامش در ماهان،ایر حداقل یک عضو در هیئت مدیره داشته باشد و ثانیاً مدیر عامل به پیشنهاد ایران ایر و تأیید هیئت مدیره تعیین شود. نهایتاً تفاهمات فوق و میزان مشارکت هر یک از سهامداران در تاریخ ۱۳۷۲٫۲٫۲ صورتجلسه شد و به امضاء طرفها رسید (پیوست شماره (۹۹).

ابراهیم کامل از مشارکت ایران ایر در شرکت ماهان ایر بسیار خوشحال و امیدوار شد که کمبودهای فنی و تخصصی استانداری کرمان با مشارکت ایران ایر برطرف گردد. بدین ترتیب تمام اقدامات در تهران انجام گرفت و من اختیار نامه ای برای مرحوم حسن غفور محسنی،  مدیر کل دفتر وامهای سازمان سرمایه گذاری و کمکهای اقتصادی و فنی ایران صادر کردم تا او بتواند سند انتقال مطالبات مربوط به وام ۵۰ میلیون دلاری را به شرکت کاتو آروماتیک امضاء کند.

تنها مسئله نگران کننده تبیین فرایند واگذاری حقوق مالکانه بر هواپیماها بود که احتمال داشت با ریسک مواجه شود من اصرار داشتم که استفاده از مطالبات وامی ایران پس از انتقال مالکیت هواپیماها و حقوق ناشی از قرارداد استفاده از خدمات بعد از فروش آنها به شرکت ماهان ایر صورت پذیرد متن اختیار نامه برای مرحوم غفور محسنی را نیز با همین ملاحظات به نحو مشروط تهیه کردم ابراهیم کامل که در این فاصله سه فروند از هواپیماها را به کرمان منتقل کرده بود، اظهار می کرد که هواپیماها در کرمان است و بنابراین نگرانی از انتقال وجه از محل وام موضوعیت ندارد و اصرار داشت که سند واگذاری مطالبات ایران به شرکت کاتو آروماتیک امضاء شود اما من صراحتاً به وی توضیح دادم که هر چند هواپیماها در کرمان است لیکن تا زمانی که مالکیت آنها منتقل نشده باشد این خطر وجود دارد که او هر لحظه که خواست ادعا کند که هواپیماها ربوده شده اند.

هم زمان با مذاکره با شرکت کاتو آروماتیک راجع به نحوه نقل و انتقال سند هواپیماها و صدور مجوز برای استفاده از بخشی از مطالبات ایران از بانک مرکزی مصر بابت خرید هواپیماها من سعی می کردم که یک تأییدیه کتبی از بانک مرکزی مصر بایت مانده طلب وام ۲۰۰ میلیون دلاری ایران به انضمام بهره و بهره های دیرکرد وام مذکور دریافت کنم اما آن بانک ضمن تأیید شفاهی بهره های دیر کرد، از صدور تأییدیه کتبی امتناع می کرد. به ابراهیم کامل اطلاع دادم که چنانچه تأییدیه مورد نظر صادر نشود، وزارت امور اقتصادی و دارایی مجوز استفاده از بخشی از مطالبات مربوط به بهره وام دوم را صادر نخواهد کرد.

هدف گذاری من در مورد وام دوم این بود که بخشی از وجه المعامله از محل بهره دیرکرد وام دوم پرداخت شود و این در حالی بود که بانک مرکزی مصر با عدم صدور تأییدیه کتبى مبنى بر میزان بهره دیر کرد وام دوم قصد داشت بخشی از وجه المعامله را از محل اصل وام دوم پرداخت کند.

پس از آنکه عدم تمایل بانک مرکزی مصر در صدور تأییدیه کتبى محرز شد. به ابراهیم کامل گفتم که امکان استفاده از مطالبات ایران از بانک مرکزی مصر فقط جمعاً حدود ۶۴ میلیون دلار محدود می شود و بنابراین با معامله چهار فروند هواپیما به قیمت ۹۶ میلیون دلار توسط استانداری کرمان منتفی خواهد شد و یا می بایست شرکت کاتو آروماتیک به میزان ۴۰ درصد سهامدار شرکت ماهان ایر شود.

مشارکت سرمایه ای شرکت کاتو آروماتیک مزایای بسیاری به همراه داشت از جمله اینکه اولاً حدود ۴۰ میلیون دلار سرمایه خارجی جذب می شد. ثانیاً رابطه نزدیکی که شرکت مذکور با مسکو داشت، تعمیر و نگهداری هواپیماها تسهیل بهره برداری بهینه از هواپیماها در مسیر صادرات کالاهای ایرانی به کشورهای منطقه خلیج فارس میسر می گردید.

ابراهیم کامل مدت زیادی روی این پروژه کار کرده بود و معلوم بود که … ادامه مطالب در کتاب

گروه تاریخ شفاهی رسانه نوید صبح – برگرفته از؛ خاطرات مهدی نواب – معاون سابق وزارت امور اقتصادی و دارایی – کتاب در جستجوی آرمان ها