نشست جده و جنگ اوکراین؛ شکست ظاهری، پیروزی گفتمانی

نوید صبح – یادداشت دکتر سید محمد حسینی- دیپلمات ارشد و سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در عربستان سعودی

نشست جده از منظر دیپلماسی سنتی صلح بدون تردید شکست خورد چون روسیه شرکت نکرد و به نتیجه ملموسی برای پایان دادن به جنگ اوکراین منجر نشد اما از منظر قدرت گفتمانی برای اوکراین، اروپا، آمریکا و به خصوص عربستانِ میزبان یک پیروزی محسوب می‌شود:
«افزایش کنش‌گران با نقش بی‌طرفی مثبت؛ گفتمان‌سازی برای آینده جنگ اوکراین؛ چهره‌سازی برای روسیه، افزایش منزلت بین‌المللی عربستان و سیاست برون‌سپاری آمریکا از دستاوردهای این نشست برای اوکراین، بلوک غرب و عربستان محسوب می‌شود»
۱- کنش‌گران با نقش بی‌طرفی مثبت:
بزرگترین دستاورد نشست جده، افزایش کنش‌گرانی با نقش بی‌طرفی مثبت بود. نشست جده قدرت بزرگی مانند چین و قدرت‌های نوظهور در نظام بین‌الملل از قبیل هند، برزیل، آفریقای جنوبی را از بی‌طرفی منفی خارج کرد و به بازیگرانی با نقش بی‌طرف مثبت ارتقاء داد. بی‌طرف مثبت در بحران‌ها کنار نمی‌نشیند بلکه برای ایجاد صلح و کاهش تنش، دست به ابتکار می‌زند و تلاش می‌کند. بی‌طرف مثبت بر اساس نقشی که دارد، در یک نقطه باید قضاوت کند و برای ایجاد صلح از یکی از طرفین منازعه حمایت بیشتری نماید، در حالی که بازیگر بی‌طرف منفی فقط شعار صلح می‌دهد اما فاقد ابتکار عمل برای ایجاد صلح است و مراقب است مطلقأ له یا علیه طرفین منازعه کنش کلامی نداشته باشد.
۲- گفتمان‌سازی راهبردی در نشست جده:
نشست جده، هنجارهایی را برجسته نمود که در جنگ اوکراین در میان‌مدت گفتمان‌ساز خواهد شد. در این نشست همه مشارکت‌کنندگان بر «صلح، همگرایی، حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت سرزمینی» تاکید کرده‌اند. هنجارهایی که در میان مدت به گفتمانی ضد روسی تبدیل خواهد شد و به سود اوکراین است.
۳- چهره‌سازی برای روسیه در نشست جده:
نشست جده، اوکراین و حامیان غربی‌اش را طرفدار صلح و روسیه را مخالف صلح جلوه داد. این در حالی است که بر اساس شواهد و قرائن متعدد، روسیه در عمل بیش از اوکراین خواهان خاتمه دادن به جنگ (البته به شکلی آبرومندانه) است تا پرستیژ جهانی‌اش حفظ شود و از قضاء آمریکا و بلوک غرب سود خود را در تداوم جنگ دنبال می‌کنند.

۴- افزایش منزلت بین‌المللی عربستان:
نشست جده برای عربستان پرستیژ جهانی ایجاد کرد و منزلت ریاض را در نظام بین‌الملل افزایش داد. چین در نشست صلح دانمارک که برای خاتمه جنگ اوکراین تشکیل شده بود شرکت نکرد اما در نسشت جده حضور داشت. حضور ۴۰ کشور از جمله قدرت‌های نوظهور بین‌المللی در عربستان برای حل و فصل یک بحران با دامنه جهانی موجب افزایش پرستیژ عربستان خواهد شد. مقایسه کنید چهره بین‌المللی عربستان در بیست سال گذشته، متعاقب حادثه ۱۱ سپتامبر و مشارکت شهروندان سعودی در آن حادثه که کشورهای دنیا از جمله آمریکا از علنی شدن رابطه خود با عربستان شرم‌ساز بودند و حالا که بازیگران اصلی نظام بین‌الملل، میزبانی عربستان را برای حل و فصل یک بحران بزرگ و تاریخ‌ساز می‌پذیرند.
۵- برون‌سپاری آمریکا در نشست جده
نشست جده، تداوم راهبرد کلان آمریکا یعنی راهبرد «موازنه‌سازی ازدور» یا «هدایت از دور» را بیش از گذشته نشان داد. راهبردی که از دوران اوباما آغاز شد و در دوره بایدن شدت گرفته است. آمریکا در ذیل این راهبرد سیاست «برون‌سپاری» را دنبال می‌کند تا همپیمانان کاخ سفید، مسئولیت‌های سنتی منطقه‌ای و بین‌المللی آمریکا را دنبال کنند. در این راهبرد عربستان و اسرائیل بازیگرانی منطقه‌ای خواهند بود که نقش سنتی آمریکا در منطقه را دنبال می‌کنند؛ یادآور دکترین دوستونی نیکسون در دهه ۱۹۷۰ که با محوریت ایران انجام می‌شد. حالا با توجه به حساسیت‌های که در خاورمیانه و جهان اسلام نسبت به رژیم صهیونیستی وجود دارد این نقش را بیشتر عربستان عهده‌دار خواهد بود. تلاش آمریکا برای عادی‌سازی عربستان و اسرائیل در ذیل دکترین برون‌سپاری به عربستان روی صحنه و اسرائیل پشت صحنه، قابل درک است. در مورد روسیه و جنگ اوکراین نیز آمریکا مدیریت بحران را با برون‌سپاری از طریق کشورهای اروپایی دنبال می‌کند.