تحولات قفقاز و مناطق مورد مناقشه؛ جنگ آذربایجان و ارمنستان
احد قضایی (سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان)
نوید صبح – اگر اولویت ما از باب تحولات قفقاز از منظر ژئوپلیتیکی باشد و مقایسه کنیم آیا اذربایجان با موقعیت ویژه جغرافیایی و جمعیتی و محل تلاقی شرق به غرب و شمال به جنوب و دارای منابع غنی سوخت فسیلی، سرزمین وسیع کشاورزی و وجود فرهنگ و زبان مشترک و داشتن بیشترین مرز با ایران اهمیت بیشتر دارد و یا سایر کشورهای مورد نظر.
هم اکنون بیش از دو میلیون آذری در روسیه فعالیت تجاری دارند که در صورت داشتن دیپلماسی قوی ارتباط و تجارت، آنها می‌توانند پایگاه و سکوی فعالیت تجاری ما در روسیه و کشورهای مشترک المنافع باشند.
باید توجه داشت ارامنه کشورمان با ارامنه ای که امروزه در ارمنستان زندگی می کنند متفاوت هستند زیرا با تشکل‌های سیاسی و حزبی ارامنه که به صورت برنامه ریزی شده با آنهایی که بر علیه ارمنستان فعالیت می کنند بر خورد دارند. شما در رابطه با گروه «داشناک» اطلاعاتی دارید و می دانید حتی در عزل و نصب مدیران و مسولین کشورمان در زمان رژیم پهلوی چه نقشی داشتند و در خود ارمنستان چه نقشی بازی می کنند.
من در دوره حاکمیت کمونیستی و قبل از فروپاشی شوروی هم به قره باغ سفری داشتم هم به ارمنستان و در دوره دیپلماسی بین ایران و کشورهای کومنیستی اولین کسی بودم که در مقابل مهاجرت ارامنه به شوروی سابق ایستادم و نتیجه گرفتم روس‌ها جهت تغییر درصد جمعیت بخشی از قره باغ خصوصا «خان کندی» که اسم آن را «استپاناکرت» گذاشته بودند از سراسر دنیا ارامنه را مهاجرت می دادند و در این شهر که در آن کارخانه هایی زده بودند اسکان می دادند تا ترکیب جمعیت آنجا را از مسلمانی به ارامنه افزایش دهند و این طرح استالین بود حتی در زمان استالین، ارمنستان با ایران مرز مشترکی نداشت به دستور استالین، استان جنوبی ارمنستان که «مهری» نام داشت و ساکنین آن هم کلا مسلمان بودند از آذربایجان جدا کرد و به ارمنستان ملحق کرد و برای اینکه نخجوان در بلوکه نباشد استالین از رضا شاه خواست دالانی را به نخجوان بدهد و آنها را به ترکیه وصل کند.
استالین با این کار دو هدف استراتژیک داشت یکی این بود که مسیری که غیر مسلمان باشد و در صورت ضعف حاکمیت ایران بتواند خودش را به خلیج فارس برساند. دوم اینکه جلوی پیش روی و وصل عثمانی ها را به ترکستان بگیرد. بحث زیاد است و در این مجال نمی گنجد.
اما متاسفانه در کشورمان اجازه داده نشده حتی محققین اسناد موجود در آرشیو وزارت امور خارجه که هزاران سند از قتل عام مسلمانان توسط ارامنه در صد سال پیش که ما کنسولگری هایی در باکو و نخجوان داشتیم و اتفاقات مهم را به وزارت امور خارجه گزارش می دادند مطالعه و منتشر کنند. البته که امروز ضرورتی بر تحریک افکار عمومی نیست و اما مسئولین دیپلماسی و تصمیم گیران کشور باید هم از تاریخ و علت کینه های دو طرف نسبت به همدیگر خبر داشته باشند تا بتوانند در زمان خودش تصمیم درست بگیرند و هم در مورد ادعاهای بی مورد طرفین جوابی داشته باشند.
بعد از سی سال علی رغم صدور چهار قطعنامه سازمان ملل و چندین قطعنامه اتحادیه اروپا و اعلان موضع رسمی ایران مبنی بر تعلق قره باغ به جمهوری آذربایجان نه تنها قره باغ بلکه هفت استان اطراف قره باغ را که صد درصد آذری و متعلق به آذربایجان بود نه تنها اشغال کرده بودند بلکه تمام ساختمان‌ها و حتی مساجد را تخریب کرده بودند پس گرفت.
اگر شما فرض کنید که آذربایجانی ها هم ارمنی بودند و یا ارمنستان هم اصلا مسلمان بودند ما باید از متجاوز حمایت کنیم؟ و یا از کشوری که مورد تجاوز قرار گرفته ما هم بر اساس مواد قانون اساسی موظفیم از مظلوم در مقابل ظالم حمایت بکنیم و در راس آن حتی مقام معظم رهبری صراحتا اعلام کردند قره باغ سرزمین اسلام و متعلق به آذربایجان می باشد.
من چهل سال سابقه حضور در منطقه دارم، هم در زمان کمونیستی از دوره برژنو ، انردروپوف ، چرنیونکوف، گورباچوف، بعد از استقلال کشورها در باکو هم دوره حیدر علیف و در دوران الهام علیف در آذربایجان حضور داشتم و به خوبی می دانم در زمان فروپاشی شوروی صرفا از ترس اینکه آذربایجان به ایران ملحق نشود روسیه و فرانسه و آمریکا طراحی کردند که پایگاهی را در منطقه ایجاد کنند تا هر وقت در مورد حضور ایران، احساس خطر کردند، نیرو پیاده کنند.
اگر تاریخ ادعای قره باغ برای استقلالیت را بررسی کنید متوجه خواهید شد که یک سال و نیم قبل از فروپاشی شوروی چه اتفاقی افتاد؟ آن هم با تحریک مسکو، آمریکا و فرانسه و در آن موقع ایران حاضر شد به آذربایجان کمک کند تا سرزمین خود را پس بگیرد و اما بعد از کشته شدن هزاران آذری و آواره شدن یک میلیون و فرار از منطقه جنگی از طریق ایران به شهرهای باکو و اطراف آتش بس را حیدر علیف پذیرفت. چرا پذیرفت؟ چون هنوز ارتش جمهوری‌های در حال استقلال تحت فرمان روس‌ها بودند و هنوز زمان نیاز داشتند تا خود را آماده کنند و از طرف دیگر سرنوشت حل اختلاف را به گروه «مینسک» سپردند که خودشان طراح این جریان بودند.
هر سه کشور روسیه و فرانسه و آمریکا، غیر مسلمان بودند. شاید این مطلب به ذهن بعضی‌ها بیاد و بپرسند چرا آذربایجان از نیروهای مذهبی و معتقدین دینی و آماده شهادت در راه وطن استفاده نکردند. به نظر و عقیده من بهترین استراتژی را در پیش گرفتند به دلیل اینکه اگر این جنگ را اسلامی می‌کردند یعنی جنگ ارمنی – مسلمان قطعا غربی ها به ایران نسبت می دادند و در جبهه مقابل هم آمریکا حظور پیدا می‌کرد و هم کشورهای اتحاد اروپا در حمایت از ارمنستان در منطقه رودرروی جمهوری اسلامی ایران جبهه می گرفتند و این جنگ به یک جنگ منطقه ای و صلیبی تبدیل می‌شد. و دیگر جمع کردنش با خدا بود.
