چرخش به آمریکا

دکتر علی بمان اقبالی زارچ

در موضوع روابط با اروپا دوره پهلوی اول را می توان دوران گسترش تعاملات ایران با اروپا بویژه انگلیس نامید، پر واضح است که بریتانیا نقش کلیدی در حاکمیت پهلوی در ایران داشت و هدف اصلی و مهم آنها منافع اقتصادی و بهره گیری از نفت ارزان ایران بود، پس از فروپاشی عثمانی اروپا مرحله جدیدی از توسعه را با شکل گیری دول جدید در قرن بیستم آغاز نمود و ایران نیز پس از دوران گذر مشروطیت وارد دوره پهلوی گردید و با همت و نقش پیچیده انگلیسی ها رضاخان روی کار آمد، اساس سیاست انگلیس در این دوره کمک به ایجاد دولتی مقتدر در ایران برای ایجاد سد نفوذ در مقابل کمونیسم ‌و مقابله با رویای دسترسی مسکو به آب های آزاد در خاورمیانه بود؛ لذا بعد از روی کار آمدن پهلوی، انگلیس اولین کشوری بود که دولت جدید را به شرط حفظ پیمان‌ها و تعهدات بین دو کشور به رسمیت شناخت در نتیجه دوره حکومت رضا شاه در حقیقت دوره سلطه کامل استعمار انگلیس بر ایران بود و هیچ کدام از قدرتهای بزرگ دیگر قادر به ایجاد خلل و خدشه در این نظام سلطه نشدند و می توان اذعان نمود که کلیه تصمیم گیریهای روابط خارجی و حتی بخش عمده سیاست داخلی کشور در چارچوب سیاست گزاری دولت انگلیس تنظیم و اجرا می شد و به عبارت دیگر حکومت رضاشاه و مجموعه تصمیم گیرنده در رژیم ایران از آغاز تا سرانجام بر اساس توصیه های دولت انگلیس و در جهت منافع اقتصادی و سیاستهای این کشور عمل می کرده است.

در این دوره رضاه شاه برای ارتباط با آلمان و فرانسه هم  اهمیت فراوانی قائل بود. وی از طرفی علاقه مند بهره گیری از دانش فنی و نظم آلمانی ها در روند سازندگی ایران بود  و از طرف دیگر با اعزام دانشجو به فرانسه، استخدام استادان فرانسوی در مدارس عالی ایران، انعقاد قرارداد فرهنگی و اقتباس قوانین فرانسه در هنگام تاسیس وزارت دادگستری، علاقه مندی به گسترش عملی  همکارهای تهران و پاریس را به نمایش گذاشت. هرچند در مقطعی، به دلیل انتقاد روزنامه‌ای فرانسوی از سیاست زمین خواری رضا شاه، روابط دو کشور قطع شد، ولی با عذرخواهی فرانسه، دوباره روابط برقرار شد. بطورکلی علی رغم ادعاهای مطروحه مبنی بر گرایش شخصی رضا شاه و خصوصیات و روحیات فردی به آلمان ها، او هیچ گاه از محدود تعیین شده توسط استعمار انگلیس خارج نگردید تا پایان جنگ جهانی دوم، تماس ایران با کشورهای اروپای غربی به چند کشور محدود بود، ولی سرانجام با انجام تحولات منجر به جنگ دوم جهانی و پیروزی‌های متناوب قوای آلمان و رضا خان بیش از پیش به  آلمان ها نزدیک شد که نهایتاً با حمله متفقین و اشغال ایران در ۱۹۴۱ میلادی مقدمات خلع و تبعید وی فراهم شد.(